توضیح «هفته»: بخش یادداشت نظر شخصی نویسندگان است. انتشار آنها به معنای تایید یا رد آن محتوی یادداشت نیست.
«می دانم که هنر، فرهنگ و میراث برای انسان ضروری است زیرا باعث بهبود آسایش فکری، عاطفی و معنوی ما می‌شود.» / پاتریک سم
در این یادداشت قصد دارم قدری در باب انگیزه‌ها و پیشزمینه‌های فکری که ما را در کمیته سلامت کنگره ایرانیان کانادا برآن داشت در مورد راه‌اندازی برنامه‌ی هنری ۱۴۰۰ اقدام کنیم سخن بگویم. برنامه هنری ۱۴۰۰ را با ایده ایجاد یک فضای هنری به منظور افزایش تاب آوری جمعی شکل گرفت. از آنجا که جهان به دلیل همه گیری کووید ۱۹ با یک شوک بزرگ روبرو بود و بحران بی‌سابقه‌ای را تجربه می‌کرد و می‌کند. مرحله اول این برنامه را سال گذشته، مصادف با روز جهانی زن، راه اندازی کردیم و بازخورد بسیار خوبی دریافت کردیم. این بازخورد برای ما چنان تشویق کننده بود که مصمم شدیم مرحله دوم برنامه را نیز اجرا کنیم. بنابراین امسال برای مرحله دوم نیز ما بار دیگر روی هنر و چگونگی کمک گرفتن از آن برای افزایش تاب آب آوری جمعی در جامعه تمرکز کردیم. نمایشگاه امسال ما از اواسط تابستان سال ۲۰۲۱ آغاز شده و همچنان ادامه دارد.
امروزه استفاده از هنر به عنوان روشی برای مقابله با بحران در میان سازمانهای گوناگون محلی، ملی و بین‌المللی محبوبیت بیشتری پیدا کرده است. برای نمونه بانک جهانی در سال ۲۰۱۹، با الهام از نقل قولی از داوینچی، برنامه‌ای را آغاز کرد تحت عنوان «بکارگیری خلاقیت برای تغییر: هنر تاب آوری»؛ که موضوع آن چگونگی استفاده از هنر برای برقراری ارتباط در برابر بلایای طبیعی بود.
توان شفابخشی هنر و توانایی آن در توانمندسازی جوامع برای مواجهه با موقعیت‌های چالش برانگیز اجتماعی همواره مورد توجه پژوهشگران حوزه‌های اجتماعی بوده است. همه گیری کووید ۱۹ نه تنها در بعد سلامت بلکه به عنوان بحرانی با ابعاد اجتماعی و اقتصادی بر تمامی جوامع دنیا تأثیر گذاشته است. اجازه دهید در زیر به چند نمونه از موارد موفق استفاده از هنر برای ارتقاء تاب آواری و التیام در موقعیت‌های گوناگون اشاره کنم.
الف) هنر و پناهجویان:
به دلیل هجوم پناهندگان از خاورمیانه و شمال آفریقا به اروپا و افزایش احساسات ضدمهاجرتی و تنش‌های اجتماعی ناشی از آن، مدتی پیش برنامه‌ای در پاریس با موضوع مهاجرت و پناهندگی به اجرا در آمد؛ برنامه‌ای برای ایجاد تصوری متفاوت از پناهندگان و مهاجران. طی اجرای این برنامه، مرکزی برای ایجاد فرصت برای هنرمندان تعیین شد. نمونه‌ای از کارهای هنری این مرکز کار عبدالصبور بود. عبدالصبور، یک افغان که با ارتش آمریکا کار می‌کرد، مجبور شد از زمان خروج ارتش آمریکا از افغانستان فرار کند. او پناهنده شد و برای یافتن پناهندگی در پاریس راهی خطرناک را پیمود. او با یک دوربین از تمام معابر و اردوگاه‌های وحشتناکی که باید قبل از رسیدن به پاریس عبور می‌کرد، از جاهایی که نمی‌توانست به زبان محلی صحبت کند، عکس گرفت. وی در مصاحبه با کانال PBS آمریکا گفت پس از برگزاری نمایشگاه عکس خود احساس بهتری دارد. «احساس تنهایی میکنیم. احساس میکنیم هنوز باید بجنگیم—مشکلات زیادی وجود دارد. اما وقتی با هم هستیم، وقتی با هم صحبت میکنیم، وقتی این داستان را با هم تقسیم میکنیم، این باعث می‌شود استرس کمتری داشته باشیم. بنابراین خوب است که چنین جایی (چنین نمایشگاهی) باشد.» او ادامه می‌دهد «زیرا وقتی کارهای هنری ما را می‌بینند، به خالق آن کارها به چشم یک پناهجو نگاه نمی‌کنند. آنها او را به عنوان یک هنرمند می‌بینند و می‌گویند هنرمندان این آثار را پدیدآورده اند».
ب) هنر و فقر شهری:
کاتورا، یک زاغه‌نشین در کنار محل دفن زباله، در فاصله کمی از پایتخت پاراگوئه واقع است، مردم آسونسیون از پسماندهایی که آنجا ریخته می‌شوند زندگی را می‌گذرانند. هر روز، حدود سه میلیون پوند زباله جامد تنها منبع درآمد برای ساکنینی است که مانند لاشخوران زندگی می‌کنند. کودکان به طور منظم از مدرسه خارج می‌شوند تا هنگام بارشهای طوفانی و سیلاب‌های به ساکنان آن منطقه برای مقابله با آلودگی آب کمک کنند. نولیا ریوس شانزده‌ساله و نوازنده ویولون میگوید: «صادقانه بگویم، تقریباً چیزی در کاتورا نبود، آنچه بود بیشتر مواد مخدر بود.»
فاویو چاوز، یک مهندس محیط زیست و برآشفته از دیدن این صحنه ها، کسی بود که گروهی را جمع کرد تا به او کمک کنند تا از زباله‌ها برای ساختن سازهای موسیقی استفاده کنند تا از این طریق کودکان و نوجوانان را به یادگیری موسیقی تشویق کند. کار او به یک مستند تبدیل شد و توجه بین المللی را به خود جلب کرد. آماریلا میگوید: «من دیدم که بچه‌های زیادی آنجا هستند، و فکر کردم که در اوقات فراغت به آنها موسیقی یاد دهم. این کار عمدتا برای این بود که بتوانم در مورد مسائل کودکان آگاهی‌رسانی کنم. عنصر منحصر به فرد داستانی که من در نهایت انتخاب کردم این بود که حاوی یک مؤلفه عاطفی قدرتمند و بسیار الهام بخش بود.» این پروژه تا حدی موفقیت‌آمیز شد که پس از آن ارکستر بازیافتی برای سیاستمداران، خانواده سلطنتی و پاپ فرانسیس برنامه اجرا کرد. این گروه از کارهای موتزارت گرفته تا موسیقی محلی پاراگوئه، حتی آثاری از فرانک سیناترا را می‌نوازد.
پ) هنر و حل تعارض:
هنر، در این مورد موسیقی، در جاهایی به عنوان راهی برای حل تعارض استفاده شده است. نوازندگان بدون مرز (MWB) سازمانی چترگونه است برای ارتقا صلح و ایجاد اصلاحات اجتماعی. «نوازندگان بدون مرز» با همکاری سازمانهای محلی رویدادهایی را برگزار می‌کند. این سازمان در سال ۱۹۹۹ به همت لورا هاسلر، فعال صلح و موسیقی‌دان آمریکایی تاسیس شد. برنامه‌های این سازمان با پذیرایی و ایجاد محیطی امن برای کودکان پرورشگاهی و بیمارستانی، عبارت بوده است از برگزاری کارگاه‌های آموزشی، برنامه‌های رقص، تئاتر و اجرای آهنگ. اجرای این برنامه‌ها در مکانهایی مانند رواندا، اوگاندا و بوسنی بسیار مفید بوده است.
ت) هنر، تاب‌آوری جوانان و همه‌گیری
سازمان Chokecherry Studios، یک سازمان هنری جوانان ساسکچوان، طی اجرای برنامه‌ای با همکاری گالری Remai Modern در ساسکچوان، دست به کاری جدید در پاسخ به برگزاری یک نمایشگاه حرفه‌ای زد. هدف از این برنامه کمک به جوانان در بالابردن سطح مقاومت آنان بود. به ده هنرمند جوان فرصتی داده شد تا به نمایشگاه حرفه‌ای Remai Modern با عنوان «عذرخواهی، قرص، آیین، مقاومت» پاسخی دهند. عنوان این برنامه «پاسخ جوانان Chokecherry» بود و شامل آثاری بود با استفاده مدیومهای گوناگون از نقاشی گرفته تا شعر و موسیقی هیپ هاپ. آندره سسنا، بنیانگذار Chokecherry Studios، میگوید جوانان دیدگاه منحصر به فردی در مورد همه گیری کووید ۱۹ داشتند. طی برنامه «پاسخ جوانانChokecherry» به هنرمندان جوان اجازه داده شد هر طور که احساس می‌کردند پاسخ خود را نسبت به برگزاری آن نمایشگاه حرفه ای، با حمایت استودیو، ارائه دهند. سسنا میگوید که نخواستند هیچ فرمی ویژه‌ای برای پاسخ‌ها تجویز کنند تا هنرمندان امکان این را داشته باشند تا دیدگاه‌های خود را کاملا آزادانه بیان کنند.
ث) هنر و جامعه پزشکی
تاد فریزیر، مدیر مرکز پزشکی هنرهای نمایشی (CPAM) بیمارستان متدیست هوستون، میگوید: «روی آوردن به هنر برای یافتن راه حل، برای تیم ما الهام بخش بود، اما علاوه بر این، ما به معنایی که رویکردمان به نقش هنر در سلامتی می‌دهد افتخار میکنیم.» در این بیمارستان، ویولن سل نواز مشهور جهان یویو ما نیز برنامه اجرا کرده است. ایده اصلی استفاده از موسیقی به عنوان روشی برای تقویت روحیه کارکنان بهداشت و درمان بود. مرکز پزشکی هنرهای نمایشی (CPAM) در بیمارستان هیوستون متدیست به عنوان بخشی از پاسخ MUSICARE خود نسبت به انزوای ناشی از افزایش محدودیته 54-Arezou-Khadir-648ایی ایمنی که طی آن بازدید از بیماران کووید ممنوع بود، در طرحی که به همت پژوهشگر ارشد این مرکز، دکتر می‌روی، تهیه و هدایت شد امکانی برای اجرا یویوما و گفتگو با او فراهم آورد. پیش از شیوع همه گیری، CPAM برنامه‌های نظیر نویسندگی، اجرای موسیقی و هنرآفرینی و همچنین اجرای کنسرت توسط هنرمندان در مکان‌های عمومی برای بیماران و پرسنل پزشکی در سراسر بیمارستان ارائه می‌کرد. پس از بروز بحران کووید، کارکنان CPAM ناگزیر شدند برای بهره‌مند شدن بیماران و کارکنان کادر درمان از تجربیات هنری به روشهای جدید‌تری روی آورند تا از آن طریق به کاهش استرس و فشار ناشی از انزوای آنان کمک کنند.
ج) هنر و بهبودی در میان جامعه بومیان کانادا:
هدف اولین برنامه هنر-درمانی بومیان کانادا حمایت از التیام فرهنگی در جامعه بومیان بود. این برنامه روشی جالب و مهم را فراهم آورد که بر اساس آن جوامع حاشیه‌ای و مهاجران بتوانند از برنامه‌های هنر درمانی بهره‌مند شوند.
این برنامه که در تورنتو اجرا می‌شود، بر مبنای هنر-درمانی بیانگر بوده و به گونه‌ای طراحی شده است تا از هنر-درمانی به عنوان ترکیبی از روشهای شفا بخش درمانی و فرهنگی بهره گیرد. منبع این برنامه یک دهه مطالعه و تمرین هنر-درمانی در انستیتوی هنرهای بیانگر وینیپگ (WHEAT) است. هنر-درمانی عبارت است از استفاده از هنر برای کمک به فرد در بیان و هضم لطمه وارد شده به او که به عنوان بخشی از درمان فرد قلمداد می‌شود. اثر هنری که افراد خلق می‌کنند غالباً به عنوان ابزاری به کار می‌رود برای مرور خاطرات و بیان داستان‌ها تا از آن طریق شدت تأثیر تجربیات گذشته آنها آشکار شود. انواع گوناگونی از هنر-درمانی بر اساس اشکال مختلف بیان هنری وجود دارد. مواردی از هنر-درمانی شامل خلق هنرهای بصری مانند طراحی و نقاشی است، در حالی که در موارد دیگر شامل هنر دیجیتال، عکاسی و ساخت منسوجات نیز می‌شود. لاورگن در باب هنر- درمانی بیانگر، میگوید درمانگران از انواع بیان هنری مانند موسیقی، تئاتر، شعر و رقص به عنوان ابزاری برای درگیر کردن فرد در یک فرآیند خلاق چند-حسی استفاده می‌کنند.
در پایان، لازم به ذکر است که هدف ضمنی ما از راه اندازی برنامه هنری ۱۴۰۰ معرفی توان شفادهنده هنر به جامعه ایرانی کانادایی و مزایای بهره مندی از آن بوده است. برخی از نمونه‌های گفته شده در این مقاله می‌تواند الهام بخش رهبران جامعه ما در بکارگیری این مهارت‌ها به نفع ایرانیان کانادایی باشد. برای مثال، با بهره گیری از این روش‌ها می‌توان در قالب یک پروژه برای جوانان، ضمن تشویق آنان به برقراری ارتباط با جامعه فرهنگی کشور مبدا، همزمان ارتباط آنها را با جامعه فرهنگی کانادا بطور کلی یا بومیان کانادا بطور خاص، نیز برقرار کرد.
[i] Building resilience in the cultural and creative industries amid COVID-19 (unesco.org)
[ii] Harnessing creativity for change: The art of resilience (worldbank.org)
[iii] This Paris program helps refugees tell their stories through art | PBS NewsHour
[iv] From Trash To Triumph: The Recycled Orchestra : Deceptive Cadence : NPR
[v] Orchestra in Paraguay transforms trash into musical treasure – YouTube
[vi] Orchestra in Paraguay transforms trash into musical treasure – YouTube
| برای اطلاعات بیشتر به صفحه‌های زیر مراجعه کنید:Facebook Group: facebook. com/groups/iccartprojectInstagram: @iccartproject1400 |